A- Mô tả cây:
Cây xà sàng là một cây cỏ cao 0,40-1m. Thân có vạch sọc. Lá hai lần xẻ lông chim, chiều rộng của thùy 1-1,5 mm. Cuống lá dài 4-8 cm. Có bẹ lá ngắn. Hoa mọc thành tán kép. Tổng bao có ít lá bắc hẹp. Cuống hoa dài từ 7-12 cm, dài hơn lá. Quả dài 2-5 mm, có dìa mỏng.
B- Phân bố, thu hái và chế biến:
Mọc ở những nơi đất trống trong nước ta. Thu hái vào tháng 6 đến tháng 8 là thời gian quả chín. Nhổ hay cắt cả cây về phơi khô. Đập lấy quả, loại bỏ tạp chất, phơi lần nữa cho thật khô là được
C- Công dụng và liều dùng:
Tính vị theo đông y vị cay, đắng, tính bình, hơi có độc vào 2 kinh thận và tam tiêu. Tác dụng cường dương, ích thận, khử phong, táo thấp, dùng chữa liệt dương, bộ phận sinh dục ẩm ngứa, phụ nữ lạnh tử cung, không có con, khí hư, xích bạch đới. Liều dùng 4- 12 g dưới dạng thuốc sắc, uống riêng hoặc phối hợp với các loại thuốc khác.
D- Đơn thuốc có xà sàng tử:
1- Chữa tai ướt, ngứa: xà sàng tử, hoàng liên( hoặc hoàng đằng) mỗi vị 4g, khinh phấn( calomen) 1g. Tán nhỏ trộn đều, thổi vào tai
2- Bạch đới, khí hư: xà sàng tử, phèn chua hai vị bằng nhau, tán nhỏ. Nấu hồ trộn vào làm thành viên bằng quả táo, bọc lụa hay gạc cho vào âm hộ.
Thấynóng bỏ ra. Có thể sắc để thụt rửa.
3- Lòi dom: xà sàng tử 40 g, cam thảo 40 g, tán nhỏ trộn đều. Ngày uống 9 g, chia làm 3 lần uống mỗi lần 3 g. Đồng thời nấu nước xà sàng tử xông và rửa chỗ đau.